Honderd dagen lang trekken 1.200 bomen door de binnenstad van Leeuwarden. Het grootschalige kunstproject BOSK vestigt met een cultureel programma de aandacht op de relatie tussen mens en natuur. Op de elf locaties die BOSK aandoet, ontregelt het evenement flink: ‘Laat die bomen hier maar gewoon staan!’

Dit artikel verscheen eerder in het vakblad Groen. Interesse in een abbonnement, klik hier voor meer informatie.

Honderd dagen lang worden er 1.200 bomen door de binnenstad van Leeuwarden gereden. Van 7 mei tot 14 augustus volgen zij een route langs elf locaties als rode draad van het culturele evenement BOSK. Van de ene naar de andere plek worden de bomen gefaseerd verplaatst, zodat het lijkt alsof de bomen van het evenement BOSK door de stad ‘wandelen’. Omgeven met een uitgebreid cultureel programma met voorstellingen en exposities, vertelt BOSK het verhaal van de relatie tussen mens en natuur.

Maar dat is niet het enige effect van BOSK: de groene stoet van de bomen, die door vrijwilligers om de zoveel dagen worden voortgeduwd in verrijdbare plantenbakken, ontregelt de status quo van de Leeuwardse openbare ruimte. Autoverkeer moet wijken op wegen die kruisen met de route van BOSK. En de 1.200 bomen eisen veel van de openbare ruimte op die anders versteend is. Nogmaals: BOSK ontregelt.

Het zaadje voor het ontstaan van dit grootschalige culturele evenement is geplant in 2018. Dat jaar ontvangt de gemeente Leeuwarden de titel van Culturele Hoofdstad van de Verenigde Naties. De Friese stad haalde er landelijk en internationaal veel aandacht mee op en hoopt ook erna blijvend te kunnen laten zien wat zij cultureel te bieden heeft. Vier jaar later lanceren onder andere de gemeente Leeuwarden en de provincie daarom het culturele programma Arcadia als opvolging. Arcadia zal honderd dagen lang de zintuigen prikkelen met theater, dans, fotografie en andere creatieve kunstvormen met verschillende evenementen.

Ook BOSK is zo’n honderd-dagen-evenement, ingestoken vanuit groene thema’s zoals leefbaarheid in de stad en klimaatadaptatie. Landschapsarchitect en kunstenaar Bruno Doedens bedacht het idee en werkte deze uit met Joop Mulder, grondlegger van het theatherfestival Oerol, Arcadia en de gemeente Leeuwarden. ‘Het idee ontstond vanuit de gedachte ‘als bomen kunnen wandelen, dan kunnen wij als mens ook veranderen’, vertelt Doedens, ‘Als dit kan, dan kan er meer. BOSK een combinatie tussen een evenement, een autonoom kunstwerk dat een andere stad laat zien en een aanjager voor duurzame transitie.’

Om het grote evenement te realiseren, schoof de gemeente als partner naar voren. Zij kocht de 1.200 bomen aan en hielp bij het uitstippelen van de route door de binnenstad. Een deel van de bomen zal na BOSK permanent belanden in de binnenstad, de rest krijgt een plek in de wijken en dorpen binnen de gemeente Leeuwarden. Volgens Doedens was BOSK niet van de grond gekomen zonder de ondersteuning van de gemeente. ‘Je vraagt heel veel van een stad. Het verkeer moet op meerdere plekken worden omgeleid. En het verplaatsen van alle bomen vraagt om heel veel voorbereiding en organisatie.’ Vanuit het organisatorische aspect meer redenen om nee tegen BOSK te zeggen dan ja, aldus de landschapsarchitect. En dus stemde het Doedens positief dat Leeuwarden zich desondanks committeerde aan zijn project.

De interesse vanuit de gemeente komt grotendeels voort vanuit een steeds luidere roep van bewoners en ondernemers voor een groenere binnenstad. Want ook in Leeuwarden speelt de discussie over verstening en vergroening, ruimtelijke processen en aandacht voor klimaatadaptatie. Op plekken zoals het Waagplein, Zaailand en Oldehoofsterkerkhof is goed te zien hoe de openbare ruimte is versteend en zodoende zo functioneel mogelijk is ingericht voor winkelen en het huisvesten van markten.

Ook Hein Kuiken, wethouder Cultuur bij de gemeente, ziet de noodzaak van meer gesprekken over wat zijn stad kan verbeteren aan de leefbaarheid en vergroening. Juist die roep vanuit bewoners en ondernemers is voor hem de reden om aan te haken bij BOSK en het evenement de ruimte te geven. ‘In Leeuwarden lopen al enkele plannen om de binnenstad en haar woonwijken te vergroenen, bijvoorbeeld voor het Waagplein. We willen met BOSK niet alleen vanuit het gemeentehuis in gesprek over die plannen, maar juist ook de stad in om bewoners en ondernemers in deze plannen te betrekken. Door BOSK krijgen onze plannen een impuls en verhogen we onze ambities. Zodat we leefbaarheid van Leeuwarden, de huiskamer van Friesland, hoog kunnen houden.’

Al in het eerste weekend van BOSK werd het succes duidelijk. ‘Er ontstond een hele andere dynamiek tussen al het groen, met mensen die elkaar ontmoetten. We kregen vooral de reactie ‘laat die bomen maar staan!’. Maar ook de vraag of de functie van het Stationsplein niet kan veranderen en of het verkeer niet veel meer kon worden geweerd’, zegt Kuiken. Almar Dam, projectleider van BOSK vanuit de gemeente Leeuwarden, deelt het enthousiasme van Kuiken. ‘Het ontregelt, maar bijna iedereen die de route van het wandelende bos kruist, onderweg naar huis of werk of voor een wandeling, reageert positief op de sfeerverandering die de bomen tijdens hun route veroorzaken.’

Het Stationsplein in Leeuwarden, op het eerste weekend van BOSK. Foto: Arcadia.

Dam ziet ook onder collega-ambtenaren dat het evenement onderling contact aanjaagt. ‘Van ambtenaren van de afdeling Verkeer verwacht je niet direct de ambitie om te vergroenen, maar juist de gedeelde ambitie voor een fijnere binnenstad komt tijdens BOSK naar voren. Je kan nu goed observeren wat kleine aanpassingen in de openbare ruimte doen voor bepaalde beleidsterreinen.’ Volgens Dam zijn dergelijke afwegingen tussen groen en verkeer, rust en drukte en andere tegenstrijdigheden nu tijdelijk zichtbaarder.

Ambtenaren doen er dus goed aan om hun oren te spitsen voor inzichten vanuit de Leeuwarders en bezoekers van BOSK, maar ook bestuurders binnen de nieuwe coalitie van Leeuwarden spelen hierin een rol. ‘Het verhogen van groenambities en voorstellen voor een autoluwe of -vrije binnenstad start vooral bij bestuurders. De puzzel vindt ambtelijk plaats, maar de politiek levert uiteindelijk de input voor die puzzel’, aldus Dam. Kuiken voorziet dat de nieuwe coalitie van Leeuwarden, die recent nog extra middelen vrijmaakte voor vergroening in de binnenstad, de komende vier jaar erop gebrand is om flinke stappen te zetten. ‘De vergroening en andere veranderingen zullen niet in één jaar klaar zijn, maar in een periode van vijf tot tien jaar. Er zal dus nog wel wat overblijven voor de volgende coalitie.’

Het evenement trekt in ieder geval al veel aandacht van buiten Leeuwarden. Een van de eerste bezoekers van BOSK was Frans Timmermans, vicevoorzitter van de Europese Commissie. Ook ontmoette Kuiken in het eerste weekend de cultuurwethouders van enkele grotere steden in het Noorden en enkele cultuurgedeputeerden. Zij toonden duidelijke interesse. Kuiken: ‘Ze vroegen naar wat er na de honderd dagen met de bomen van BOSK gebeurt. Voor onze bomen is dan wel al een bestemming, maar we beschikken natuurlijk ook over het verplaatsingsmateriaal. Daarvoor zijn andere gemeenten zeker welkom om bij ons aan te kloppen.’

Voor geïnteresseerde gemeenten geldt wat Kuiken betreft een helder advies. Zonder de culturele insteek is BOSK een stuk minder effectief, zegt de wethouder. ‘Als je op een klassieke manier van participatie alleen zendt in stoffige zaaltjes en vanuit het gemeentehuis, dan bereik je een stuk minder mensen dan wanneer je prominent 1.200 bomen door je stad heen verhuist. En het gaat niet alleen over lopende bomen, we proberen het gesprek over mens en natuur ook aan te gaan door projecten op scholen en het uitnodigen van kunstenaars en theatermakers. Dat werkt goed.’

Laat het ook niet te ingewikkeld worden, zeggen Dam en Doedens. Al met vijftig bomen open je het gesprek in een wijk of op een plein, beweert Dam. ‘Onze reden om te kiezen voor 1.200 bomen is ook vanuit de gedachte dat we in 2018 Cultuurhoofstad waren. Daar zit een extra doelstelling achter. Maar met een stuk minder bomen bereik je al het effect van waardevol contact met je inwoners.’ Kopieer BOSK dan ook vooral niet tot op de details, voegt Doedens toe. ‘Veranker zoiets als wat wij nu doen vooral op basis van de cultuur van je eigen stad. Het draait bij dit project om de wil om het te willen. En natuurlijk de kracht van het ontregelen.’

De gemeente Amsterdam ziet af van dynamisch inzamelen van afval. Dat betekent dat containers pas worden geleegd wanneer ze (bijna) vol zijn. Eind vorig jaar werden de proeven met dynamisch inzamelen al stopgezet. Het einde van het Amsterdamse experiment betekent echter niet dat afval niet innovatief kan worden opgehaald, aldus lector Walther Ploos van Amstel. >>

Een waterraad, extra meetsensoren over de grens en een geoptimaliseerde waterstandenapp: het Rijk en Limburgse overheden willen met het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL) concrete maatregelen nemen voor een waterveilig Limburg. Zij ondertekenden afgelopen donderdag, exact een jaar na de overstromingen in 2021, een bestuursovereenkomst. >>

De leefbaarheid in steden met 50.000 tot 250.000 inwoners is gemiddeld het laagst. De leefbaarheid in de vier grootste steden dan is iets beter. Het beste toeven is het in kleinere woonplaatsen, met Oosterbeek en Laren voorop. Dat is de conclusie van Atlas Research in een onderzoek naar de leefbaarheid in kleinere woonplaatsen.   >>

Zeker één miljoen Nederlanders komen in aanmerking voor een maagverkleining. Een onbegonnen werk dus. En omdat een diëten zelden duurzaam effect sorteert, moet de hoop gevestigd worden op obesitaspreventie. Een compacte, veilige stedelijke omgeving blijkt een effectieve dunhouder, zegt chirurg Maurits de Brauw. >>